Pionierki psychologii - badaczki, które przecierały naukowe szlaki

Psychologia, nauka o umyśle, badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka, od zawsze była dziedziną niezwykle tajemniczą i fascynującą. Choć wiele osób kojarzy ją z psychologami takimi jak Zygmund Freud czy Carl Jung, to warto przyjrzeć się właśnie psychologii, psychiatrii czy psychoanalizie, w historii których kobieta odegrała znaczącą rolę.

Artykuł ten poświęcony jest kilku wyjątkowym pionierkom, kobietom które osiągnęły sukces w historii psychologii - mimo że jeszcze na początku XX wieku uważano ją głównie za domenę mężczyzn.

Kobiety, które zmieniły oblicze nauki o umyśle

Jedną z najważniejszych postaci w historii psychoanalizy była Anna Freud, córka słynnego Zygmunda Freuda. Urodziła się w 1895 roku jako najmłodsza z sześciorga dzieci. Od wczesnych lat była królikiem doświadczalnym swego ojca i jednocześnie jego najzdolniejszą uczennicą.

Anna Freud znana jest przede wszystkim ze swoich badań nad psychopatologią dzieci i młodzieży. Jej prace nad mechanizmami obronnymi dzieci oraz mechanizmami adaptacji do trudnych sytuacji życiowych miały ogromny wpływ na rozwój psychoterapii dzieci i młodzieży. Książka Anny Freud "Ego i mechanizmy obronne" to jedno z najważniejszych dzieł w tej dziedzinie, w którym wyjaśnia, jak działa każda z tych dynamik.

Praktyka terapeutyczna Anny Freud poświęcona była tylko dzieciom - jako pierwsza wykorzystała gry (terapię przez zabawę) jako mechanizm wchodzenia w emocjonalny świat dziecka. W swej pracy koncentrowała się na zapewnieniu ochrony dzieciom, którym brakowało nawet podstawowej opieki. Stworzyła wiele żłobków, klinik i ośrodków szkoleniowych dla psychoterapeutów specjalizujących się w psychoanalizie dziecięcej.

Amerykańska psycholożka i filozofka, Mary Whiton Calkins, była pierwszą kobietą, która w 1894 ukończyła studia doktoranckie z psychologii na Uniwersytecie Harvarda. Z powodu dyskryminacji płciowej nigdy nie otrzymała jednak oficjalnego tytułu mimo doskonałego wyniku egzaminu i rekomendacji uczonych. Została za to pierwszą kobietą przewodniczącą Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego oraz Amerykańskiego Towarzystwa Filozoficznego.

W swoich badaniach psychologicznych zajmowała się przede wszystkim psychologią osobowości, pamięci i samowiedzy. Jednym z jej największych osiągnięć było opracowanie metody introspektywnej, która polegała na analizie własnych myśli, uczuć i doświadczeń.

Jedną z najważniejszych postaci w psychologii psychodynamicznej była niemiecka psycholożka i psychiatra Karen Horney, która zrewolucjonizowała podejście do psychoanalizy, kwestionując poglądy Freuda na temat kobiecej seksualności i nerwic. Karen Horney wprowadziła w psychologii pojęcie "neurotyczne potrzeby", które opisywała jako niezdrowe strategie radzenia sobie z życiowymi wyzwaniami. W swojej teorii Horney wyjaśniła różne typy zachowań nerwicowych jako wynik nieadaptacyjnych strategii radzenia sobie z lękiem. Zachowania te obejmują trzy główne neurotyczne potrzeby - władzy, prestiżu i uczucia. Karen Horney była też jednym z pierwszych psychologów, którzy zamiast skupiać się na analizie przeszłości pacjenta, zajęli się pomaganiem w osiągnięciu pełnej samoakceptacji i kontaktu z innymi "tu i teraz".

Do grona najbardziej wpływowych psycholożek i psychologów XX wieku zaliczana jest Elizabeth Loftus, amerykańska psycholożka specjalizująca się w badaniach nad pamięcią i świadomością. Prowadziła badania naukowe, które dotyczyły pamięci świadków zdarzeń: efektu dezinformacji i fałszywych wspomnień. Jej eksperymenty udowodniły, że pamięć ludzka nie jest niezawodna a za pomocą odpowiednich technik, sugestii i manipulacji można wprowadzić u ludzi fałszywe wspomnienia.

Elizabeth Loftus jest też zaangażowana w badania nad traumatycznymi wspomnieniami i ich wpływem na psychikę ludzką.

Wpływ segregacji rasowej na edukację i rozwój czarnoskórych dzieci to wiodący temat w pracy psycholożki Mamie Phipps Clark współpracującej ze swoim mężem Kennethem Bancroftem Clarkiem.

W słynnym eksperymencie z lalkami, którego celem było zbadanie samooceny dzieci, Clark udowodniła, że segregacja rasowa ma negatywny wpływ na psychikę czarnoskórych dzieci i może prowadzić do ich poczucia niższości i dyskryminacji. W eksperymencie tym, dzieciom pokazywano brązową i białą lakę prosząc aby wybrały tę, która jest wg nich ładniejsza. Większość czarnoskórych dzieci wybierała lalkę białą. Taki wybór miał świadczyć o tym, że dzieci uzewnętrzniają społeczną preferencję białego człowieka.

Mamie Phipps Clark założyła wspólnie z mężem klinikę psychiatryczną Northside Center for Child Development w Nowym Jorku, która oferuje wsparcie i terapię dzieciom ze społeczności czarnoskórych.

Psychologia, psychiatria i psychoanaliza - polskie pionierki

Wśród polskich psycholożek znajdziemy także grono tych, które dokonały przełomowych odkryć i badań w dziedzinie psychologii i psychiatrii.

Taką postacią jest między innymi Magdalena Fafrowicz - jedna z pionierek w dziedzinie neuroergonomii czyli nauki o wpływie funkcjonowania mózgu na wydajność pracy człowieka. Jej badania dotyczą między innymi sposobu, w jaki stres, zmęczenie i emocje wpływają na procesy poznawcze oraz decyzyjne ludzi w sytuacjach zawodowych wymagających wysokiego skupienia i odpowiedzialności.

Jedną z pierwszych kobiet spełniających się w dziedzinie psychologii, które zajmowały się opieką nad dziećmi z niepełnosprawnościami, była Maria Grzegorzewska - polska pedagożka, psycholożka i profesorka, ale przede wszystkim pionierka pedagogiki specjalnej w Polsce. Założyła Instytut Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, który kształcił nauczycieli i terapeutów dla dzieci z różnymi trudnościami rozwojowymi.

Maria Siwiak-Kobayashi - psycholożka i psychoterapeutka, psychiatra, profesorka. Swoją pracę naukową prowadziła w Klinice Nerwic Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Była pionierką i propagatorką terapii poznawczo-behawioralnej w Polsce, autorką rozdziałów poświęconych nerwicom w podręcznikach psychiatrii.

Józefa Joteyko - to kolejna polska psycholożka, która od zakończenia I wojny światowej zajmowała się współtworzeniem pedagogiki pracy i psychologii pedagogicznej.

Współcześnie z badań nad psychologią polityki i psychologią społeczną znana jest Małgorzata Kossowska, która w swej pracy skupia się na zagadnieniach takich jak uprzedzenia, radykalizacja polityczna i procesy decyzyjne w kontekście politycznym.

To tylko część kobiet, które podjęły się wyjątkowo trudnego wyzwania, jakim jest zrozumienie ludzkiego umysłu i zachowań. Ich działania i osiągnięcia wzbogacają naszą wiedzę, odsłaniają tajemnice ludzkiej psychiki i przyczyniają się do rozwoju psychologii, psychoanalizy oraz psychiatrii.